HISTORYCZNE POSTACIE W PAŹDZIERNIKU

9 października 2016
W wieku 90 lat zmarł reżyser Andrzej Wajda. Był on jednym z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich reżyserów oraz współtwórcą polskiej szkoły filmowej. Wielu wybitnych ludzi filmu właśnie jemu zawdzięcza swoją karierę i sukcesy. W latach 1946-50 Andrzej Wajda studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie reżyserię w Łodzi. Pierwsze kroki w zawodzie stawiał u boku Aleksandra Forda przy realizacji filmu „Piątka z ulicy Barskiej”. Był reżyserem niezwykle płodnym i wszechstronnym. Ma na swoim koncie filmy psychologiczne, historyczne, polityczne i adaptacje dzieł literatury pięknej. W każdym z tych gatunków artysta stworzył obrazy, które na stałe weszły do historii polskiego kina. W dowód uznania za wybitne zasługi w dziedzinie filmu Wajda otrzymał wiele prestiżowych nagród. Jest m.in. doktorem honoris causa kilku uniwersytetów i kawalerem orderu Legii Honorowej. W latach 1989-91 był senatorem RP.
W 2000 r. Andrzej Wajda jako pierwszy filmowiec w polskiej historii otrzymał nagrodę Oscara za całokształt twórczości. W czerwcu tego samego roku artysta został uhonorowany tytułem doktora honoris causa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

•           14 października 1864

We wsi Strawczyn (obecnie Województwo Świętokrzyskie) urodził się Stefan Żeromski, wybitny polski prozaik, publicysta i dramaturg. Nosił takie pseudonimy jak Maurycy Zych, czy też Józef Katerla.

Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec dzierżawił folwark w Ciekotach i tam też dorastał Żeromski. Dosyć szybko zmarli mu rodzice. Następnie podjął naukę w gimnazjum kieleckim i utrzymywał się z udzielania korepetycji. Później uczył się w szkole weterynaryjnej w Warszawie, ale jej nie ukończył z braku pieniędzy. Rozpoczął pracę jako guwerner na dworach szlacheckich i dzięki znajomością w 1892 roku wyjechał do Szwajcarii, gdzie został bibliotekarzem w Muzeum Polskim w Rapperswilu. Następnie przebywał w Nałęczowie i Zakopanem. Od 1919 roku na stałe zamieszkał w Warszawie, gdzie zaczął swoje pierwsze opowiadania i powieści.

Najsłynniejsze z nich to: „Syzyfowe prace”, „Przedwiośnie”, „Rozdziobią nas kruki, wrony”, „Siłaczka” czy „Ludzie bezdomni”

W 1924 roku został nominowany do Literackiej Nagrody Nobla, ale nie otrzymał jej. Pod koniec życia był atakowany głównie za wydanie „Przedwiośnia”, mimo to wielu go doceniało. Otrzymał Państwową Nagrodę Literacką.

•           29 października 1824

W Nowym Wiśniczu urodził się Juliusz Kossak. Techniką malarską najczęściej stosowaną przez Kossaka była akwarela, czyli nakładanie na papier barw rozpuszczonych w wodzie. Dzięki temu dzieła były delikatne, wręcz ulotne, a ich kolorystyka pozostawała jasna. Tematami, jakie zazwyczaj pojawiały się na jego obrazach, były przede wszystkim sceny batalistyczne, portrety wybitnych postaci historycznych, pejzaże inspirowane przyrodą oraz folklorem oraz sceny rodzajowe (najczęściej ukazujące konie).
Juliusz Kossak wychowywany był w duchu patriotyzmu, dlatego tak często sięgał w swoim malarstwie do historii. Pragnął w ten sposób oddziaływać na społeczeństwo kraju podzielonego między trzech zaborców. Jego obrazy podejmujące taką tematykę do dzisiaj cieszą się wielkim uznaniem oraz niesłabnącą popularnością

•           31 października 1424 

Urodził się Władysław Warneńczyk, król Polski i Węgier. Za jego panowania zawarto pokój w Brześciu Kujawskim, który wojnę polsko-krzyżacką. Zerwał rozejm w Segedynie i wypowiedział wojnę Turcji. Zginął w bitwie pod Warną. Jego ciała nigdy nie odnaleziono, przez co z jego śmiercią wiąże się wiele legend.

• 30 października – w 1611 roku zmarł Karol IX Waza, król Szwecji

Karol IX Waza zwany też Sudermańskim (1550-1611) – syn Gustawa I Wazy i Małgorzaty Leijonhufvud, brat Eryka XIV i Jana III Wazy, od 1604 r. król SzwecjiPochowany został w katedrze w Strängnäs.

1560 r.  Karol został księciem Sudermanii

1568 r. pomógł swojemu bratu Janowi w obaleniu Eryka XIV i objęciu tronu

 1594 r. został regentem

 1599 r. pozbawił tronu swojego bratanka Zygmunta III Wazę, króla Polski, co zapoczątkowało długotrwałe wojny polsko-szwedzkie

 1605 r. został pobity pod Kircholmem, ale zdołał opanować i utrzymać Estonię

PANOWANIE KAROLA IX

Po odjeździe Zygmunta książę Karol przejął władzę nad krajem, rozprawiając się z jego stronnikami. M.in. pozbawiony stanowiska arcybiskupa i osadzony we więzieniu został Abraham Angermannus, który w konflikcie nie opowiedział się po stronie Karola. W Kalmarze i Finlandii, przez długi okres wiernymi Zygmuntowi, rozpoczęły się krwawe porachunki ze stronnikami króla. W 1600 w Linköping przed sądem stanów stanęli członkowie rady, którzy zostali wydani Karolowi przez Zygmunta po bitwie pod Stångebro. Zostali oni skazani na śmierć i ścięci (krwawa łaźnia w Linköping, Linköpings blodbad). Także w następnych latach sytuacja pozostawała napięta w związku z niezadowoleniem arystokracji z rządów Karola. Wielu jej przedstawicieli udało się na emigrację na dwór Zygmunta, ratując w ten sposób swe życie.

W 1599 zebrał się w Jönköping riksdag, na którym stany wezwały Zygmunta do powrotu do kraju i przejścia na luteranizm albo wysłania do Szwecji swego syna, Władysława, który miał zostać wychowany w wierze protestanckiej przez księcia Karola. W razie niespełnienia tych warunków, Zygmunt miał utracić koronę szwedzką. Riksdag w Linköping w 1600 uznał księcia Karola królem, zaś Wazowie z linii Jana III odsunięci od prawa dziedziczenia tronu. Książę Karol nadal jednak unikał przyjęcia tytułu królewskiego i do 1603 rządził państwem jako regent. Na riksdagu w Norrköping w 1604 pretensji do korony zrzekł się najmłodszy syn Jana III, Jan, książę Östergötland. Władzę po Karolu dziedziczyć mieli jego potomkowie. Koronacja Karola odbyła się w katedrze w Uppsali dopiero w 1607

 WOJNY KAROLA IX

Od klęski Zygmunta pod Stångrbro aż do śmierci Karola, Szwecja uwikłana była w kolejne wojny, z których tylko jedna zakończyła się za jego życia. Pierwsza z tych wojen była po części kontynuacją wojny z Zygmuntem i w historiografii szwedzkiej jest ona nazywana drugą wojną polską (andra polska kriget).

Po powrocie do Polski, Zygmunt obiecał w zamian za wsparcie zbrojne szwedzką Estonię. Karol zdecydował się na atak i w sierpniu 1600 wylądował na czele swej armii w Rewlu. Początkowo odnosił sukcesy, korzystając z nie przygotowania strony polskiej do wojny. Polski sejm odmówił na początku środków na wojnę ze Szwecją, którą uważano za prywatną sprawę Zygmunta. Mógł on jedynie polegać na oddziałach zaciężnych. Sukcesy szwedzkie spowodowały jednak, że w styczniu 1601 sejm zdecydował się wesprzeć króla. W roku 1601 strona szwedzka nie odniosła już większych sukcesów i głównodowodzący armii szwedzkiej w Inflantach, Johann von Nassau-Siegen, zrzekł się dowództwa w 1602.

Aleksander Jagiellończyk (ur. 5 sierpnia 1461r. w Krakowie, zm. 19 sierpnia 1506r. w Wilnie)

Król Polski w latach 1501-1506, wielki książę litewski od 1492 roku, z dynastii Jagiellonów. Był czwartym synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki.            

12 grudnia 1501 w katedrze na Wawelu koronowany został na króla Polski przez najmłodszego syna Kazimierza Jagiellończyka i swojego brata arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski kardynała Fryderyka Jagiellończyka w obecności m.in. matki Elżbiety Rakuszanki. Żona Aleksandra nie została koronowana na królową Polski, czemu sprzeciwiali się biskupi, gdyż wyznawała wiarę prawosławną. Koronę uzyskał dopiero po podpisaniu dwóch aktów ustrojowych, przygotowanych przez możnowładców polskich: o zrzeczeniu się swych praw dziedzicznych do Litwy i zacieśnieniu unii polsko-litewskiej (unia mielnicka, 1501) oraz przyznaniu władzy w kraju senatowi na mocy przywileju mielnickiego, co rychło nastąpiło. Było to równoznaczne z poddaniem króla kontroli magnatów.

Duży wpływ na jego wykształcenie i wychowanie wywarł Jan Długosz. Kroniki przekazały, że król miał podłużną twarz, ciemne włosy, był krępy i kościsty, przewyższał swoje rodzeństwo pod względem fizycznym, chociaż umysłowo był najsłabszym z braci, brakowało mu szczególnie tak cenionego wówczas daru wymowy. W sprawowaniu rządów rekompensował to umiejętnością doboru doskonałych doradców i współpracowników. Od samego początku był przez ojca przeznaczony na tron wielkoksiążęcy na Litwie, który po desygnacji objął 20 sierpnia 1492 r.

Ceną za objęcie tronu litewskiego było wydanie przez Aleksandra 6 sierpnia 1492 r. przywileju na rzecz możnowładztwa litewskiego, w którym rozszerzono prerogatywy rady wielkoksiążęcej i podkreślono separatyzm litewski.

W pierwszych dwóch latach panowania stoczył wojnę z Wielkim Księstwem Moskiewskim, która zakończyła się utratą części ziem.

Układając pokojowe stosunki z Moskwą w dniu 18 lutego 1495 roku wziął ślub z Heleną, córką wielkiego księcia moskiewskiego. Jednak Moskwa, wspierana przez Tatarów już pięć lat później rozpoczęła nową wojnę litewsko-moskiewską wkraczając zbrojnie na tereny Litwy. Aleksander Jagiellończyk zawarł przeciw Moskwie pakt z zakonem krzyżackim przeciwko księstwu moskiewskiemu. Po śmierci Jana Olbrachta został wybrany przez sejm walny obradujący w Piotrkowie w dniu 3 października 1501 roku jego następcą na krakowskim tronie. Zawiadomiony przez delegację sejmu pilnie wyruszył po koronę polską, licząc na wsparcie w wojnie z Moskwą.

4 października 1705 r.- koronacja Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski

Stanisław Leszczyński (20 października 1677 we Lwowie, zm. 23 lutego 1766 w Lunéville) – król Polski w latach 1704–1709 i 1733–1736, syn Rafała Łaszczyńskiego i Anny z Jabłonowskich.

W kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie arcybiskup lwowski Konstanty Józef Zieliński w towarzystwie biskupa Jana Gnińskiego koronował na króla Polski Stanisława Leszczyńskiego. Początkowo w 1704r. złożył on zobowiązanie, że koronę przyjmie jedynie w depozyt i przekaże ją Jakubowi Sobieskiemu, lecz tego nie dokonał. 12 lipca 1704 r. sejm elekcyjny potwierdził wybór nowego króla. Koronacji dokonano wbrew zakazowi papieża, który zakazywał biskupom udziału w tym wydarzeniu, jednak Zieliński i Święcicki zlekceważyli ten zakaz. Stanisław Leszczyński panował w Polsce do 8 lipca 1709r., lecz 1733r. znów został królem i abdykował w styczniu 1736r.

Autorzy:

Kacper Pachoł

Klaudia Kierepka

Monika Ostrowska

Natalia Wolska

Kornelia Grońska