Historyczne postacie w miesiącu wrześniu

1 września

Bolesław Chrobry stojący na czele wojsk polskich odniósł miażdżące zwycięstwo nad wojskami niemieckimi w bitwie pod Budziszynem w czasie wyprawy cesarza Henryka II Świętego na Polskę.

Bolesław I Chrobry (pierwszy król Polski)

Władca z dynastii Piastów, pierwszy król Polski. Syn Mieszka I i Dobrawy. Jeden z najbardziej wojowniczych monarchów w dziejach kraju i twórca rozległego, opartego na grabieży i podbojach mocarstwa. Prowadził wieloletnie konflikty z większością sąsiadów: z Niemcami o pograniczne Milsko oraz Łużyce, z Czechami o władzę nad ich państwem i o Morawy, a z Rusinami – o osadzenie na kijowskim tronie jeśli nie siebie, to przynajmniej własnego zięcia. Wdawał się też w słabo poświadczone źródłowo konflikty z Prusami i Węgrami.

8 września

Ryszard Siwiec dokonał samospalenia na znak protestu przeciw inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Ryszard Siwiec, w akcie protestu przeciwko interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, dokonał aktu samospalenia. Odbyło się to 8 września 1968 r. w czasie Centralnych Uroczystości Dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie, w obecności I sekretarza Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, urzdników partyjnych i państwowych oraz około 100 tysięcy osób.

9 września

Hetman polny koronny Feliks Kazimierz Potocki pokonał Tatarów w bitwie pod Podhajcami, która uchodzi za ostatnią zwycięską bitwę polskiego wojska nad Tatarami.

Uczestniczył w bojach za Jana III Sobieskiego z Turcją, walczył w bitwach pod Wiedniem i Parkanami, gdzie dowodził lewym skrzydłem. W 1692 roku został hetmanem polnym koronnym. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej. W 1697 roku był elektorem Augusta II Mocnego z województwa krakowskiego. 9 września 1698 roku odniósł ostatnie zwycięstwo polskie nad Tatarami w wojnie z Turcją pod Podhajcami (1698). Buławę wielką koronną i kasztelanię krakowską otrzymał tuż przed śmiercią w 1702 roku.

12 września

Pod Wiedniem wojska polsko-autriacko-niemieckie pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego rozgromiły armię Imperium Osmańskiego. Pokonani Osmani przeszli do defensywy i przestali stanowić zagrożenie dla chrześcijańskiej Europy. Walka o przeniesienie Islamu w głąb kontynentu nie powiodła się.

Jan III Sobieski znany był wśród Turków jako Lew Lechistanu. Jan III Sobieski był królem Polski w latach 1674–1696, znanym dowódcą wielu zwycięskich bitew między innymi pod Chocimiem i pod Wiedniem. Upamiętniało go wielu wybitnych artystów, w tym Jan Matejko i Józef Brandt.

18 września

Król Czech Władysław II Jagiellończyk został koronowany w katedrze w Székesfehérvár na króla Węgier i Chorwacji. Był synem polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka. Tym samym Jagiellonowie panowali w Europie Środkowej.

Władysław Jagiellończyk (ur. 1 III 1456 w Krakowie, zm. 13 III 1516) – królewicz polski, król Czech od 1471, król Węgier od 1490, najstarszy syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, córki Albrechta II Habsburga, króla Niemiec, Czech i Węgier. Długie rządy Władysława w Czechach i na Węgrzech przypadły na bardzo trudny okres, w którym do władzy w obu krajach doszli wielcy panowie. Mieli oni powtarzać królowi: Tyś nasz król, a my twoi panowie. Wyrażanie zgody na takie traktowanie, powtarzanie słowa „dobrze”, spowodowało nadanie mu przydomka „król dobrze” (rex bene). W opinii ambasadora Wenecji, Władysław był człowiekiem pobożnym, religijnym, nie złościł się, nie wierzył w zło, nikogo nie skazał na śmierć, ale i też nie miał posłuchu. Po wyborze na króla Węgier opuścił Pragę i pojawił się tam tylko trzykrotnie, co wynikało z żądań Węgrów, by król przebywał stale na terenie kraju. Mimo to odbudował w Pradze rezydencję królewską i katedrę. Działania te świadomie nawiązywały do tradycji Luksemburgów, a szczególnie do cesarza Karola IV, którego czuł się następcą, co wpoiła mu jego matka Elżbieta.

19 września

Rotmistrz Witold Pilecki dobrowolnie dał się aresztować Niemcom w ulicznej łapance na Żoliborzu. Zrobił to, by dostać się w celach wywiadowczych do obozu KL Auschwitz. Współorganizował w nim także obozową konspirację. Z obozu uciekł w 1943 r. O niemieckich zbrodniach mówią m.in. Jego raporty o Holocauście.

Witold Pilecki Tajna Armia Polska Pileckiego

W sierpniu 1939 r. Pilecki otrzymał powołanie do wojska. Na początku września już jako podporucznik rezerwy walczył z Niemcami pod Piotrkowem Trybunalskim. 22 września bijąca się na południu kraju dywizja Pileckiego została rozbita.

Witold Pilecki przedostał się do Warszawy, by podjąć działalność konspiracyjną. W okupowanej stolicy współtworzył  Tajną Armię Polską (TAP). Jako jej żołnierz powziął plan zdobycia materiałów wywiadowczych z tworzonych przez hitlerowców obozów koncentracyjnych. Bezpośrednim powodem była rosnąca liczba aresztowań wśród żołnierzy TAP oraz informacje o zbrodniczych działaniach Niemców. By dostać się do obozu Pilecki wszedł w „kocioł” podczas łapanki na stołecznym Żoliborzu. Został zatrzymany w kamienicy na ul. Wojska Polskiego 40.

Pilecki – konspiracja w Auschwitz

Podając się za Tomasza Serafińskiego – ukrywającego się żołnierza polskiego – został wywieziony do obozu Auschwitz. Za drutami znalazł się w nocy z 20 na 21 września. Otrzymał numer 4859. Mimo nieludzkich warunków, chorób, Pilecki ps. Serafiński zbierał i przekazywał materiały wywiadowcze przez wypuszczanych na wolność więźniów. To on przygotował pierwszą tajną notę na temat ludobójstwa w Auschwitz.

20 września

2500 polskiej jazdy pod komendą Janusza Zbaraskiego rozbiło pod Toropcem 4000 doborowej kawalerii rosyjskiej. Do niewoli trafili dwaj rosyjscy wojewodowie Dmitrij Czeremisow i Grigorij Naszczokin. To starcie było jednym z elementów zwycięskiej dla Polski wojny z Rosją.

Janusz Zbaraski

Syn księcia Mikołaja Andrejewicza Zbaraskiego i nieznaniej z imienia księżniczki Koziczanki. W 1575 rozbił Tatarów pod Zbarażem i w 1578 pod Bracławiem. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, pobił w bitwie pod Toropcem oddział wojsk rosyjskich dowodzony przez księcia Wasilija Dmitrijewicza Chyłkowa. W czasie oblężenia Pskowa pełnił funkcję kwatermistrza. Był też jednym z negocjatorów rozejmu w Jamie Zapolskim (1582).

W 1589 był sygnatariuszem ratyfikacji traktatu bytomsko-będzińskiego na sejmie pacyfikacyjnym.

W 1589 nie udało mu się obronić Zbaraża, który zdobyli i częściowo zniszczyli Tatarzy. Według księdza doktora Tadeusza Wojaka, 23 maja 1591 Zbaraski przebywając akurat w Krakowie, wziął udział w obronie protestantów przed atakiem rozjuszonego motłochu (sam również był protestantem). W 1596 prowadził rozmowy w sprawie utworzenia ligi przeciw Turcji. Jako senator brał udział w sejmie zwyczajnym 1605. 7 października 1606 podpisał ugodę pod Janowcem. Podczas rokoszu Zebrzydowskiego stanął po stronie króla Zygmunta III Wazy.

Rozpoczęła się bitwa niemeńska, która umożliwiła armii II RP na ostateczne przejęcie inicjatywy w wojnie polsko-rosyjskiej. Wywarła korzystny dla Polski wpływ na przebieg pokojowych rokowań w Rydze. Siły bolszewickie poniosły dotkliwe straty.

23 września

Jan Olbracht został koronowany na Wawelu na króla Polski. Tron objął po swoim ojcu Kazimierzu Jagiellończyku. Uznaje się, że za jego panowania po raz pierwszy zebrał się polski parlament dwuizbowy.

Jan Olbracht potwierdził przywileje szlachty nadane przez ojca, a wręcz rozszerzył je w statutach piotrkowskich. Te zwalniały szlachtę od cła, ograniczały wychodźstwo chłopów do jednego rocznie na wieś oraz zabraniały nabywania przez mieszczan majątków ziemskich i piastowania urzędów państwowych.

25 września

Polskie oddziały pod wodzą Jana Karola Chodkiewicza pokonały pod Białym Kamieniem kilkukrotnie liczniejsze siły szwedzkie. Husaria rozbiła rajtarię, a Szwecja straciła kilka tysięcy żołnierzy.

Jan Karol Chodkiewicz

24 września 1621 roku zmarł Jan Karol Chodkiewicz. Przeszedł do historii dzięki wiktoriom, które odniósł najpierw nad Szwedami w 1605 roku pod Kircholmem, a szesnaście lat później nad Turkami w walkach pod Chocimiem. Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych dowódców wojskowych Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

27 września

Wojskom Władysława Łokietka udało się pod Płowcami zatrzymać marsz armii krzyżackiej na Brześć i zmusić ją do odwrotu do Torunia. Historycy podkreślą przede wszystkim pozytywny wpływ tego starcia na morale Polaków.

Władysław Łokietek

Książę i król Polski z dynastii Piastów. Urodził się jako syn księcia dzielnicowego Kazimierza I kujawskiego, po którym w 1267 roku odziedziczył Kujawy brzeskie i Dobrzyń. Początkowo władzę w jego imieniu sprawowała matka, Eufrozyna, następnie – od roku 1275 – zmuszony był dzielić ojcowiznę ze swoimi braćmi. Wielką karierę polityczną rozpoczął pod koniec lat 80., przejmując Sieradz, a nawet podejmując próbę opanowania Krakowa. Na przełomie lat 80. i 90. poślubił wielkopolską księżniczkę Jadwigę Bolesławównę.

W 1296 roku, po śmierci Przemysła II, przejął władzę w Wielkopolsce. W 1299 roku został pokonany i przegnany przez czeskiego króla Wacława II, który następnie ogłosił się królem Polski. Powrócił do kraju w 1304 roku, stopniowo jednocząc jego prowincje pod swoim panowaniem. W latach 1311-1312 zmagał się z buntem krakowskich mieszczan, kierowanym przez wójta Alberta. Pozycję Władysława Łokietka wzmocniła jego koronacja w Krakowie w 1320 roku, choć decyzja ta nie znalazła uznania na zachodzie Europy, gdzie określano go mianem „króla Krakowa”.

Ostatnie lata panowania poświęcił na trudne i w większości nieudane walki z Zakonem Krzyżackim. Brał udział w słynnej bitwie pod Płowcami, na wyrost uznanej za zwycięstwo i punkt zwrotny w zmaganiach. Zmarł w podeszłym wieku, najprawdopodobniej w następstwie wylewu. Przydomek Łokietek – ukuty od słowa „łokieć” – otrzymał z uwagi na swój niski wzrost.

Autorzy:

Klaudia Kierepka

Kacper Pachoł